حقایقی حیرت آور درباره ذهن انسان

(معرفی کتاب توهم باهوشی، ترجمه دکتر میثم شکری ساز)

اگر به ما بگویند که ذهنمان ما را فریب می دهد و دلیل بسیاری از تصمیمات و کارهای اشتباه ما ذهن خود ماست، چه فکری می کنیم؟ شاید اولین چیزی که از خودمان بپرسیم این سوال باشد که آیا این موضوع واقعی دارد؟ مگر می شود ذهن ما خودمان را فریب دهد؟ کتاب توهم باهوشی نوشته دیوید مکرینی، که دکتر میثم شکری ساز آن را به فارسی ترجمه کرده است، دقیقا به بررسی همین موضوع می پردازد که چطور ذهن به دلیل نوع تفکر و کارکرد ذهنی دچار باورهای غلط می شود و بر اساس این باورها تصمیم گیری های اشتباه می کند.

آیا انسان واقعا منطقی و باهوش است؟

ما انسان ها فکر می کنیم که چون نیروی تعقل داریم، پس موجودات کاملا منطقی و عاقلی هم هستیم. اما این فکر درست نیست و ما انسان ها موجوداتی منطقی و عاقلی هستیم که در حالات مشخصی از این مسیر خارج می شویم. در کتاب توهم باهوشی این طور توضیح داده می شود که با وجود آنکه خود فریبی یک ضعف است، اما بخشی جدایی ناپذیر از وجود انسان ها به حساب می آید. درست مثل انگشتان دست و پا که در همه انسان ها وجود دارد، خود فریبی هم بخشی از ماست.

ما انسان ها تصور می کنیم که منطقی و باهوش و با فکر هستیم و برای هر کاری دلیلی داریم، که فکر می کنیم کاملا دلیل درستی هم هست. اما بعد از گذشت زمان، زمانی که به عقب بر می گردیم و به تصمیماتی که می گیریم نگاه می کنیم، متوجه می شویم که این تصور چندان هم درست نیست و بر عکس در مواقعی بسیار ساده لوحانه و بی منطق عمل کرده و می کنیم. این نقطه ضعف انسانی به شکل های مختلفی در می آید و دلیل آن انسان بودن ماست. اما واقعیت این است که ذهن ما شدیدا ناقص است. موارد و موضوعات زیادی وجود دارد که ما انسان ها در آنها خیلی خوب عمل نکرده نمی کنیم و نخواهیم کرد.
واقعیت ذهن انسان این است که مفاهیم از قبل تعیین شده ما را به جهانی ساده لوحانه سوق می دهد. این سوال فلسفی که " آیا من واقعا جهان را به شکل واقعی آن می بینیم؟" ریشه در این موضوع دارد که انسان تا می توان به شکل ساده لوحانه ای در مورد محیط و موضوعات اطراف خود تصور اشتباه داشته باشد. افکاری که در ذهن راجع به چیزهای اطراف داریم به وسیله خود آن چیزها تشکیل نشده اند، بلکه بازتابی از چیزی هستند که می بینیم و تنها نتیجه بازتاب نور از اشیا به قرنیه چشم نیست. چیزی
که می بینیم و به یاد آورده و احساس می کنیم، همگی به وسیله واکنش های شیمیایی درون ذهن به وجود می آید و این یعنی ذهن آنچه را می بیند، چیزی است که تحت تاثیر تجارب قبلی قرار گرفته، ویرایش شده و در نهایت تغییر شکل می دهد. علاوه بر این ، امکان تاثیر گذاری همه ورودی های داخلی و خارجی بر واقعیتی که ذهن می سازد وجود دارد.
حافظه چطور عمل می کند؟
 حافظه در کنار درک و تخیل نمایندگان ذهن هستند نه یک رونوشت از آن، بنابراین وقتی حافظه دقت پایینی دارد و یا به عبارت دیگر کمترین دقت را دارد بر روی چیزی متمرکز می شود و در حالتی که کمترین تمرکز را داشته باشد بیشترین دقت را نیز خواهد داشت. این دو موضوع در کنار یکدیگر باعث می شوند تا به هر چیزی که می بینیم شک کنیم. اما این موضوع را  بیشتر انسان ها قبول ندارند. در بخشی از کتاب توهم باهوشی در مورد عملکرد حافظه اینطور توضیح داده شده که دن سیمنز و کریستوفر کابریس تحقیقی را در سال 2011 انجام دادند و نتایج آن نشان داد 63 درصد از مردم فکر می کنند حافظه مثل یک دوربین فیلمبرداری عمل می کند؛ 48 درصد فکر می کردند که خاطرات دائمی هستند و 37 درصد، باور داشتند که تنها نگاه به افراد برای تشخیص مجرم بودن یا نبودن افراد مظنون کافی است. این آمار بسیار تکان دهنده است، چرا که هیچکدام درست نیست.

ما انسان ها تمام چیزی که می بینید را ضبط نمی کنیم و به هر چیزی که به ذهنتان برسد هم لزوما توجه نداریم. مواردی که از گوش و چشم ما گذشته و به مغز راه پیدا کنند، چیزهایی هستند که خودمان به آنها توجه کرده ایم. حافظه مثل فیلم عمل نمی کند و با آن متفاوت است. به محض اینکه اتفاقی بیفتد خاطرات آن اتفاق شروع به کمرنگ تر شدن می کند. هر زمان که بخواهیم آن اتفاق و ماجرا را به یاد بیاوریم با شرایط موجود کنونی و ذهنیاتی که هم اکنون کسب کرده ایم، تغییر کرده و جزییات جدیدی به آن اضافه خواهیم کرد.
امروزه علم روانشناسی نشان داده که تصمیمات و پیش بینی های ما بر اساس مدلهای ذهنی درونی و حافظه انجام می شود؛ البته باور ما این است که این مدل ها و حافظه بسیار دقیق و کامل بوده و درست عمل می کنند. با گذشت زمان و با انجام تحقیقات جدید ، مشخص شد که هم مدل ها و هم حافظه شدیدا خطا و نقص دارند. بنابراین پیش بینی ها و تصمیماتی که بر این اساس می گیریم به همین اندازه اشتباه خواهند بود. انسان ها نمی توانند بفهمند که به چه اندازه ادراک می تواند از درون تغییر پیدا کند. در کتاب توهم باهوشی نوشته دیوید مکرینی، که ترجمه دکتر میثم شکری ساز آن را به فارسی ترجمه کرده، متوجه می شویم که ما واقعیت را به صورت عامل مستقیما دریافت نمی کنید، و ذهن به راحتی در درک موضوعات دچار خطا شده و در ما ایجاد توهم باهوشی می کند.